Η απληστία και ο πανικός είναι σίγουρα και οι δύο πλευρές του ίδιου νομίσματος. Είναι όμως το ίδιο βέβαιο ότι πρόκειται για ανθρώπινα συναισθήματα, τα οποία βρίσκουν την απόλυτη έκφρασή τους, σε υπερθετικό βαθμό μάλιστα, όταν υπάρχουν λεφτά στη μέση. Πάρα πολλά λεφτά!!!. Όπως για παράδειγμα τα 25 τρις $ τα οποία χάθηκαν στις χρηματιστηριακές αγορές από τις αρχές του χρόνου μέχρι σήμερα. Η μεγαλύτερη καταστροφή χρηματιστηριακού πλούτου στην ιστορία της ανθρωπότητας, η οποία αντιστοιχεί στο άθροισμα του αμερικανικού και ευρωπαϊκού ΑΕΠ!!!.
Η κρίση, την οποία ζούμε σήμερα, ξεκίνησε από την «φούσκα» του αλόγιστου στεγαστικού δανεισμού στις Η.Π.Α. και συνεχίστηκε ως κρίση ρευστότητας στην συνέχεια. Έχει ήδη εξελιχθεί όμως σε κρίση εμπιστοσύνης. Η κρίση μέχρι τώρα έχει περιοριστεί στις αγορές. Πόσο ανθεκτική θα είναι, όμως, η πραγματική οικονομία, όταν πιθανόν θα αρχίσει να καταρρέει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα; Κυβερνήσεις, κεντρικοί τραπεζίτες, τράπεζες και χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί κυνηγάνε σήμερα ένα αγαθό, το οποίο δεν πωλείται και δεν αγοράζεται σε καμία αγορά του κόσμου. Είναι ένα αγαθό, για το οποίο δεν υπάρχει ακριβής ορισμός, αλλά το οποίο όλοι το αναγνωρίζουν και το σέβονται απολύτως. Είναι, την ίδια στιγμή, ανυπολόγιστης αξίας και χωρίς νομισματική τιμή. Μέχρι πριν μερικές δεκαετίες αποτελούσε το κατεξοχήν εργαλείο που αντικαθιστούσε όλα τα συμβόλαια των μεταβιβάσεων τουλάχιστον των ακινήτων στην χώρα μας, με τη μορφή μάλιστα μιας και μόνο χειραψίας. Είναι σήμερα το πιο πολύτιμο και δυσεύρετο αγαθό. Το όνομά του;
Ε μ π ι σ τ ο σ ύ ν η
Πόσο, όμως, αξίζει η εμπιστοσύνη; Τα 700 δις $ του Υπουργού οικονομικών των Η.Π.Α. Χένρι Πόλσον και του συναδέλφου του διοικητή της Fed κου Μπερνάνκι; Ή μήπως τα 500 δις Λίρες της Βρετανικής Κυβέρνησης, ή τα ποσά τα οποία ανακοίνωσαν οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες; Να είναι άραγε τα 28 δις € που ανακοίνωσε η δική μας κυβέρνηση; Ή μήπως κερδίζεται η εμπιστοσύνη με την πρωτοφανή ταυτόχρονη μείωση επιτοκίων από τη Fed, την ΕΚΤ, την Τράπεζα της Αγγλίας και τους συναδέλφους τους από την Ελβετία, τη Σουηδία, την Αυστραλία, τον Καναδά, ακόμη και την νεοφώτιστη στον καπιταλισμό Κίνα;
Υπέρμετρη εμπιστοσύνη, όμως, όπως μεταξύ των ετών 2003 και 2008, οδηγεί σε απληστία, υπερβολές και "φούσκες". Όταν μειώνεται η εμπιστοσύνη, στερεύει η ρευστότητα, κλειδώνουν οι πιστώσεις, σταματάνε η οικονομία και οι αγορές. Όταν όμως αυτή χαθεί τελείως, κυριαρχεί ο πανικός. Άλογα και χωρίς σκέψη, καταρρέουν οι αγορές, καταστρέφεται χρηματιστηριακός πλούτος και το μόνο που έχει αξία είναι η ασφάλεια. Ασφάλεια, ανεξάρτητα από το κόστος. Ακριβώς αυτό το οποίο συμβαίνει σήμερα. Θέμα χρόνου είναι να αρχίσει να εξαπλώνεται η κρίση των αγορών πιθανόν στην πραγματική οικονομία. Ακόμα και οι πλέον δυσοίωνες προβλέψεις εκτιμούν τώρα, σε σχέση με το παρελθόν, ύφεση για την παγκόσμια οικονομία!!!. Οι εκτιμήσεις αυτές, όμως, παραγνωρίζουν τη σημασία της συνεχιζόμενης κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Παρά τη μείωση των βασικών επιτοκίων σε παγκόσμιο επίπεδο, τα διατραπεζικά επιτόκια παραμένουν σε δυσθεόρατα και απαγορευτικά επίπεδα. Για ένα τρίμηνο, οι τράπεζες δανείζουν η μία την άλλη στο 4,75%. Οι ίδιες οι τράπεζες δεν εμπιστεύονται η μία την άλλη. Και με το δίκιο τους, καθώς η καθεμία από αυτές δεν εμπιστεύεται η ίδια τον δικό της ισολογισμό. Σε διάστημα μόλις μερικών εβδομάδων, από τις αρχές του Σεπτεμβρίου, οι απώλειες στην κεφαλαιοποίηση των διεθνών τραπεζών ξεπέρασαν τα 400 δις $. Επιπλέον, καθώς χρειάζεται και η καθεμία ρευστότητα, δεν έχει κανένα κίνητρο να δανείζει άλλες τράπεζες. Τα 900 δις $ τα οποία διέθεσαν οι κεντρικές τράπεζες την προηγούμενη εβδομάδα εξανεμίστηκαν την ίδια ημέρα, καθώς κάθε τράπεζα προσπάθησε να απορροφήσει όσο γίνεται μεγαλύτερο ποσό!!!.
Οι αυτοκινητοβιομηχανίες, οι αεροπορικές εταιρείες, οι ναυτιλιακές εταιρείες, όλες έχουν διέλθει σημαντικές κρίσεις. Όμως οι κρίσεις αυτές ήταν πεπερασμένες και περιορίζονταν στον ίδιο τον κλάδο και στους συνδεδεμένους με αυτόν προμηθευτές. Η τραπεζική κρίση όμως έχει ευρύτερες συνέπειες, λόγω ακριβώς του κομβικού ρόλου των τραπεζών στην παγκόσμια οικονομία. Ήδη, λόγω της τραπεζικής κρίσης έχει περιοριστεί η διαθέσιμη ρευστότητα σε κάθε οικονομική δραστηριότητα. Κράτη, επιχειρήσεις και τράπεζες αδυνατούν σήμερα να δανειστούν χρήματα, παρά μόνο με τοκογλυφικούς όρους, καθώς, όποιος έχει ρευστότητα, τη διαθέτει με το σταγονόμετρο και με υψηλότατο τόκο. Φυσικά όλα νόμιμα και με αποδείξεις πληρωμής!!!. Για παράδειγμα ο γνωστός μεγιστάνας του πλούτου Γουόρεν Μπάφετ, χρηματοδότησε την Goldman Sachs με 5 δις $, αποσπώντας επιτόκιο 10% και το δικαίωμα να μετατρέψει το δάνειό του σε μετοχές στις τρέχουσες αποτιμήσεις. Σε μία μόλις ημέρα, το κέρδος του ξεπέρασε τα 400 εκατομμύρια $!!!.
Απίστευτο;;;
Η τραπεζική κρίση εμπιστοσύνης έχει ήδη στοιχίσει στους επενδυτές περισσότερα από 25 τρις $ από τις αρχές του χρόνου. Υπέρογκο ποσό, το οποίο αντιστοιχεί στην αύξηση της παγκόσμιας κεφαλαιοποίησης κατά τη διάρκεια της προηγούμενης τετραετίας. Οι αποτιμήσεις των μετοχών σήμερα είναι σίγουρα πάρα πολύ φθηνές. Ο δείκτης Ρ/Ε τιμών προς κέρδη του παγκόσμιου χρηματιστηριακού δείκτη MSCI είναι κάτω από το 12. Δηλαδή το κάθε δολάριο κέρδους "κοστίζει" σήμερα μόλις 12 δολάρια στην αγορά χρήματος. Αγοραστές, όμως, δεν υπάρχουν.
Αντίθετα, έχουν στραφεί στις πλέον ασφαλείς τοποθετήσεις όπως είναι για παράδειγμα διαχρονικά, τα εγγυημένα προγράμματα αποταμίευσης των Ασφαλιστικών Εταιρειών, δεκαετίες τώρα, πριν, κατά την διάρκεια αλλά και μετά από πολέμους ή πάσης φύσεως καταστροφές γενικότερα. Μέταλλα και πρώτες ύλες ακολούθησαν την ίδια πτώση, καθώς οι επενδυτές έχουν χάσει πλέον την εμπιστοσύνη τους στις προοπτικές γρήγορης εξόδου από την κρίση. Ακόμα και η ταυτόχρονη μείωση των επιτοκίων από όλες τις κεντρικές τράπεζες δεν ήταν αρκετή, για να ξεφύγουν οι αγορές από τον φαύλο κύκλο. Πρόσκαιρη ανάσα έδωσε μόνο η τελευταία πρωτοφανής συντονισμένη κίνηση. Και πώς θα μπορούσε άλλωστε να είναι διαφορετικά; Κρίση εμπιστοσύνης είναι, η οποία οδήγησε σε κρίση ρευστότητας και όχι αμιγής κρίση ρευστότητας. Συνεπώς σήμερα, πληρώνουμε την υπέρμετρη και απερίσκεπτη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής των τελευταίων ετών της διοίκησης του κου Γκρίνσπαν. Με άλλα λόγια, με χαμηλά επιτόκια ξεκίνησε η σημερινή κρίση και με χαμηλά επιτόκια προσπαθούν και τώρα οι κεντρικοί τραπεζίτες να την αντιμετωπίσουν.
Όμως, ούτε αυτά, ούτε ακόμα και η ουσιαστική κρατικοποίηση των τραπεζών κρίνονται επαρκείς λύσεις από τις αγορές. Λύση στο πρόβλημα της κρίσης δεν είναι η αγορά των "τοξικών" προϊόντων από το κράτος (βλέπε Η.Π.Α.), όπως προβλέπει το σχέδιο Πόλσον ή το σχέδιο της αγγλικής κυβέρνησης, ούτε οι αναγκαστικοί γάμοι τραπεζών, τις οποίες προωθούν Γάλλοι, Βέλγοι και Γερμανοί, ή οι κρατικοποιήσεις τραπεζών στην Ισλανδία. Η εμπιστοσύνη δεν μπορεί να επανέλθει με μειώσεις επιτοκίων, όταν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές έχουν πλέον αποκλειστεί από το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Γιατί μπορεί ακόμα η κρίση να έχει περιοριστεί στις αγορές, αλλά είναι θέμα χρόνου να μεταφερθεί, πολλαπλάσια, στην πραγματική οικονομία. Όταν οι καταναλωτές και οι επιχειρήσεις χάσουν την εμπιστοσύνη τους, θα σταματήσει απότομα η κατανάλωση και οι παραγωγικές επενδύσεις. Όπως και μετά το κραχ του 1929, θα ακολουθήσουν μαζικές απολύσεις εργαζομένων, χρεοκοπίες επιχειρήσεων σε κάθε οικονομικό κλάδο και ένας διαρκής οικονομικός μαρασμός. Μέχρι τώρα δεν υπάρχει παγκόσμιος συντονισμός για την εξεύρεση λύσης και την επανάκτηση της εμπιστοσύνης. Το πρόβλημα δεν εστιάζεται στις Η.Π.Α., τη Μ. Βρετανία ή την Ισλανδία. Είναι πλέον ένα παγκόσμιο πρόβλημα, το οποίο απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια.
Ακόμα και αν το τίμημα είναι το κλείσιμο ορισμένων εταιρειών, εφ'όσον με χειροπιαστές αποδείξεις βρεθεί ο τρόπος, ώστε να μπορούν οι επενδυτές να εμπιστεύονται το τμήμα του χρηματοπιστωτικού συστήματος το οποίο θα σωθεί, τότε θα αποκτήσουν ξανά εμπιστοσύνη στις αγορές χρήματος και τις επενδύσεις στα χρηματιστήρια του κόσμου.
